Trà Đạo Nhật Bản – Lịch sử hình thành và trường phái

Nhắc đến Nhật Bản, ai cũng sẽ biết đến trang phục Kimono, Sushi nổi tiếng hay một tinh thần Samurai chỉ có ở con người Nhật Bản. Ngoài ra, người ta còn biết đến Nhật Bản là quốc gia có văn hóa Trà đạo vô cùng đặc trưng. Hãy cùng Quân Trà tìm hiểu về cách làm trà khách trong Trà Đạo Nhật Bản ngày nay.

Nghệ thuật trà đạo Nhật Bản

Trong tiếng Nhật, trà đạo có tên là 茶道 đọc là “sadō” (chadō / ‘The Way of Tea’ hoặc với tên gọi khác là chanoyu / 茶の湯) được xem là một loại hình nghệ thuật đỉnh cao, mang tinh hoa, văn hóa của người Nhật. Trà đạo không chỉ đơn thuần là nhâm nhi thưởng thức trà mà nó còn trở thành một bộ môn được giảng dạy chính thức ở các trường Đại học Nhật Bản.

Trà đạo là một nghi lễ tĩnh tâm, pha trà, đãi khách. Đó là một nét văn hóa truyền thống của Nhật Bản, nơi bạn không chỉ có thể uống trà, mà còn cảm nhận được tinh thần hiếu khách và wabi-sabi.
Đây cũng là một nét văn hóa kết hợp một số nghệ thuật, chẳng hạn như cách tiếp đãi khách, cách chuẩn bị phòng trà, dụng cụ uống trà, và đồ ngọt của Nhật Bản.

Lịch sử trà đạo Nhật Bản

Lịch sử của Trà ở Nhật Bản bắt đầu từ thời kỳ Nara tới đầu thời kỳ Heian (TK 8 đến cuối TK 11) khi các phái đoàn đi sứ triều Đường (Trung Quốc) mang Trà về nước. Sau đó, thiền sư Eisai (1141-1215) sang nhà Tống (Trung Quốc) tham vấn học đạo rồi học hỏi cách thưởng trà và đem hạt giống cây Trà về trồng ở Nhật. Lúc bấy giờ, người ta dùng Trà như một vị thuốc và sử dụng chủ yếu tại các Thiền viện. Trà lan rộng ở Nhật Bản vào khoảng thời kỳ Kamakura.
Trong thời kỳ Muromachi, một linh mục tên là Murata Juko đã thông qua tâm linh, vì vậy ông bắt đầu sử dụng các phòng trà và dụng cụ uống trà đơn giản, và “Wabi-cha” hay “Wabi trà” được thành lập, đề cao sự tương tác giữa chủ nhà và khách.

Sau đó, Sen No Rikyu (1522-1591) đón nhận và kế thừa tinh tuý của “Wabi-cha”, rồi hoàn thiện Trà Đạo bằng cách nâng cao giá trị tinh thần của việc thưởng Trà. Ông chủ trương sử dụng nhiều hơn các dụng cụ Trà thuần Nhật, hoặc Triều Tiên thay cho những dụng cụ bằng đồng xuất xứ Trung Quốc. Ông cũng chính là người đã đặt nền móng sáng lập và định hình Trà Đạo Nhật Bản như ngày nay.

4 nguyên tắc chính trong nghệ thuật trà đạo

• HÒA: Sự hài hòa, giao hòa giữa con người và tự nhiên, giữa người nghệ nhân pha trà với bộ dụng cụ pha trà
• KÍNH: Sự kính trọng của con người đối với con người, thể hiện qua sự biết ơn cuộc sống mà mỗi người may mắn được ban tặng, tôn kính với mọi người không phân biệt tầng lớp, cấp bậc, sang hèn.
• THANH: Tình cảm bất vụ lợi, sự tôn kính, trân trọng con người đạt đến “cảnh giới” sẽ giúp tâm hồn nghệ nhân pha trà trở nên thanh tịnh, thanh thản, vô ưu.
• TỊCH: Có nghĩa là sự cô tịch, không mang ý buồn chán mà mang hàm nghĩa về sự vắng lặng, thanh bình, yên tĩnh.

Ngoài ra, trà đạo còn có những quy tắc đặc trưng thể hiện thông qua:

Không gian thưởng trà 

Trà thất

Trà thất hay còn gọi là “Nhà không” thường được thiết kế theo kiểu nghệ thuật.

Nghệ thuật Tokonoma là kiểu kiến trúc đậm chất truyền thống nhưng phổ biến trong xây dựng nhà ở của người Nhật đặc biệt là khi xây Trà Thất. Nó là một góc nhỏ của căn phòng, được xây thụt vào bên trong dùng để trang trí cho phòng khách và làm nơi uống trà của gia đình.

Tokonoma được trang trí mộc mạc, với tranh thư pháp, tranh bonsai, vật trang trí (kiếm Nhật, hộp hương trầm). Tokonoma là cái hồn của toàn ngôi nhà, thể hiện lối sống khiêm nhường, tinh tế của người Nhật.

Chabana

Chabana có nghĩa là “trà hoa”, là nghệ thuật cắm hoa đơn giản mà thanh lịch trong trà đạo của người Nhật Bản. Những bình hoa được cắm một cách đơn sơ nhưng mang hàm ý sâu xa về tình cảm của người chủ nhà đối với khách đến thưởng trà.

Bình hoa không cầu kì, có thể được làm bằng gốm (cả tráng men hoặc thô mộc), tre, đồng… Mỗi mùa qua đi, chủ nhà có thể thay đổi các loại bình khác nhau để trà thất thêm phong phú nhưng vẫn giữ nét đẹp tinh tế, truyền thống vốn có.

Kakejiku

Kakejiku là bức tranh đặc trưng có thể được tìm thấy ở góc trà thất của người Nhật. Đó có thể là tranh thư pháp về một câu nói ý nghĩa, một bài học, một lời nhắc nhở hoặc cũng có thể là bức tranh non nước hữu tình, chim chóc, muông thú.

• Cách pha trà: Dụng cụ pha phải được tráng qua nước sôi để làm sạch và làm ấm. Sau đó, lau khô bằng khăn sạch. Khi pha trà còn cần phải chú ý khắt khe về lượng nước, loại trà và cách pha (nước không được sôi mà phải luôn được làm nóng ở nhiệt độ 80-90^oC trong ấm).
• Thưởng trà: Hầu như người thưởng trà sẽ không mang các loại phụ kiện hay trang sức kim loại, không sử dụng nước hoa và ăn mặc cầu kỳ hay dung tục. Hầu hết, cả nam (đi tất trắng) và nữ đều mặc Kimono khi thưởng trà. Khi dùng trà, dùng tay trái nâng đáy bát trà một cách nhẹ nhàng, trân trọng, tập trung vào bát trà thay vì nhìn ngắm xung quanh. Còn sau khi uống xong, dù đã dùng hết hay vẫn còn trà bên trong, người thưởng trà đều phải dùng ngón tay cái và trỏ để lau cạnh mép của bát trà.

Trường phái trà đạo Nhật Bản tại Việt Nam

Ở Việt Nam, tới thời điểm hiện tại có hai trường phái chính là Urasenke và Yabunouchi

Cách học Trà đạo tùy thuộc vào từng trường phái. Nếu bạn muốn trải nghiệm trà đạo, hãy tham khảo đặc điểm của từng trường phái. Trường phái “Urasenke”, “Omotesenke” và “Mushakojisenke” do con cháu của Sen no Rikyu tạo ra, là những trường phái đặc trưng của trà đạo được gọi là “Senke”.

Ví dụ, khi pha trà, trà của Urasenke được đặc trưng bởi hương vị êm dịu của nó. Mặt khác, Omotesenke không đánh bông trà nên bạn có thể cảm nhận được hương vị sâu lắng của matcha.

Ngoài ra, về mặt tư tưởng, những ý tưởng mà mỗi Senke đề cao là khác nhau.

Urasenke

Urasenke là một trong những trường phái trà đạo chính ở Nhật Bản, có lịch sử hình thành và phát triển trên 400 năm, chiếm hơn một nửa tổng số trà nhân trên toàn Nhật Bản. Urasenke có chủ trương là phát triển lan tỏa văn hóa ra khắp nơi, có nhiều chính trị gia tham gia. Hiện nay số hội viên của trường phái trà đạo Urasenke có mặt ở khoảng 100 quốc gia toàn thế giới. CLB ở Việt Nam đã trở thành chi nhánh thứ 109 tại nước ngoài của Hiệp hội Trà đạo lớn nhất Nhật Bản Urasenke. Với bề dày kinh nghiệm hơn 20 năm hoạt động, số thành viên của CLB tính đến thời điểm này là 45 người, trong đó có 34 người Nhật và 11 người Việt Nam. Hoạt động chính của CLB là thực hành và phổ biến trà đạo, tổ chức các hoạt động giao lưu văn hoá Nhật Việt thông qua trà đạo.

Omotesenke

Omotesenke là một trường phái giữ trung thành các nghi thức từ xưa.

Người ta gọi là “Omotesenke” vì nó là một phòng trà đối diện với con phố chính. Ở trường phái Omotesenke, trà đạo thường được gọi là “Sado”.

Urasenke được đặc trưng bởi việc áp dụng các phương pháp mới trong khi tôn trọng truyền thống. Có nhiều dụng cụ uống trà vì họ chủ động chấp nhận cách cư xử phù hợp với thời đại. Omotesenke tôn trọng những truyền thống cổ hủ và là người bảo thủ. Omotesenke, cũng là chủ đạo của phong cách trà đạo Senke, kế thừa các nghi thức cũ.

Mushakojisenke

Mushakojisenke là một trường phái được đặc trưng bởi sự tinh gọn và động tác hợp lý.

Cái tên này xuất phát từ thực tế rằng đó là một phòng trà trên đường có tên là Samurai Koji. Phòng trà của Mushakojisenke đã biến mất nhiều lần và được xây dựng lại nhiều lần.Cứ mỗi lần như vậy họ đã loại bỏ sự lãng phí trong phòng trà, bỏ qua các hành động không cần thiết và nhấn mạnh các chuyển động hợp lý.

Trà đạo có thể được gọi là “chado” hoặc “sado”, nhưng về nguyên tắc nó được gọi là “chanoyu”.

Yabunouchi 

Đây là trường phái ít phổ biến nhất sau 3 trường phái “Urasenke”, “Omotesenke” và “Mushakojisenke”. Ở Việt Nam có câu lạc bộ Trúc Diệp  (Trung tâm giao lưu văn hóa Nhật Bản) với trường phái Yabunouchi phát triển từ năm 2006. Trường phái này không lớn nhưng ở Nhật khá được trọng vọng vì nó vẫn còn những mối liên hệ mật thiết với giới tăng lữ ở Nhật. Các nguyên tắc cũng khắt khe hơn và khép mình hơn, không chủ giao lưu với người bên ngoài như Urasenke.

Bài liên quan:

Trải nghiệm trà đạo Nhật Bản Tìm hiểu nghi lễ cắm hoa trong trà đạo Thiền, Nghệ thuật đốt nhang và trà đạo So sánh trà đạo Trung Quốc (Gong Fu Cha) và Nhật Bản (Chanoyu / Chado)