Trong kho tàng nghệ thuật gốm sứ Trung Quốc, sứ Long Tuyền (Longquan celadon) nổi bật như một biểu tượng của sự tinh tế và thanh lịch, được sản xuất chủ yếu tại vùng Long Tuyền, tỉnh Chiết Giang từ khoảng năm 950 đến 1550. Dòng sứ này không chỉ đại diện cho đỉnh cao của kỹ thuật nung men xanh (celadon) mà còn là minh chứng cho sự hòa quyện giữa thiên nhiên và bàn tay nghệ nhân. Trong số các biến thể men nổi tiếng, chất men Mai Tử Thanh – hay còn gọi là men xanh mận – được xem là kiệt tác đặc trưng, đặc biệt phát triển rực rỡ dưới triều Nam Tống (1127-1279) và Nguyên (1271-1368). Với vẻ đẹp gợi hình ảnh quả mận chín xanh, men này đã chinh phục không chỉ hoàng cung mà còn lan tỏa qua Con Đường Tơ Lụa Biển cả, đến tận châu Á, châu Phi và châu Âu.

Lịch sử của men Mai Tử Thanh

Lịch sử của Mai Tử Thanh gắn liền với sự phát triển của lò nung Long Tuyền, một trong những trung tâm gốm sứ lâu đời nhất Trung Quốc, tồn tại hơn 1.600 năm. Ban đầu, dưới triều Bắc Tống, men Long Tuyền mang tông xanh ô liu nhạt, chịu ảnh hưởng từ men Nguyệt Châu (Yue ware) cổ xưa. Đến Nam Tống, khi kinh đô dời về Hàng Châu, các nghệ nhân Long Tuyền đã hoàn thiện công thức men mới, tạo nên Mai Tử Thanh – một loại men giàu sắt oxit, nung trong lò rồng (dragon kiln) ở nhiệt độ cao khoảng 1.200-1.300°C. Quá trình nung khiến sắt oxit tương tác với men, sản sinh sắc xanh ngọc bích pha lẫn sắc mận chín, từ xanh lá olive đến xanh dương nhạt, đôi khi xen lẫn nâu vàng. Men dày, dẻo, thường phủ lớp mạng nứt mịn tự nhiên, tăng thêm chiều sâu thẩm mỹ. Theo các nghiên cứu khoa học gần đây, màu sắc này còn nhờ hiệu ứng tán xạ từ các giọt pha tạp trong lớp men.

Đặc trưng men Mai Tử Thanh

Dòng men Mai Tử Thanh (梅子青), hay còn gọi là men xanh mận, là một trong những biến thể nổi bật nhất của sứ Long Tuyền, với sắc xanh ngọc bích pha lẫn tông mận chín. Mai Tử Thanh nổi bật với độ bóng của ngọc , gợi nhớ đến ngọc bích – biểu tượng của sự tinh khiết và trường thọ trong văn hóa Trung Hoa. Thân sứ thường làm từ đất sét xám đá, trắng xám ở phần viền nơi men mỏng, chuyển sang nâu đỏ ở chân không men. Hình dáng sản phẩm đơn giản, nhấn mạnh vào men: chén, bình, đĩa lớn với họa tiết chạm khắc nông hoặc đúc nổi như cá bơi, hoa sen, tạo hiệu ứng men đọng sâu hơn ở các rãnh, làm nổi bật màu xanh mận.

Kỹ thuật chế tác men Mai Tử Thanh

Kỹ thuật chế tác Mai Tử Thanh đòi hỏi sự khéo léo bậc thầy. Nguyên liệu địa phương – đất sét kaolinitic giàu nhôm và tro thực vật – được trộn với tro gỗ để tạo men lỏng. Sau khi tạo hình bằng bàn xoay, sản phẩm trải qua nung sơ (nung bích quy), trạm khắc bằng dao thủ công để tạo họa tiết nổi, tráng men rồi nung chính trong lò dài dốc, nơi nhiệt độ tăng dần đến 1.200-1.300°C , đảm bảo men chảy đều, bóng ngọc với hiệu ứng nứt mịn tự nhiên. Ngày nay, dù công nghệ hiện đại như lò gas và in 3D được áp dụng, kỹ thuật truyền thống vẫn được bảo tồn, được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể năm 2006.

Dòng men Mai Tử Thanh của nghệ nhân Nghiêm Thiếu Anh

Xưởng của nghệ nhân Nghiêm Thiếu Anh (严少英) ngày nay rất nổi tiếng với dòng men Mai Tử Thanh (梅子青 – men xanh mận) trong lĩnh vực sứ Long Tuyền (Longquan celadon) hiện đại tại Trung Quốc. Sinh năm 1978 tại Long Tuyền, tỉnh Chiết Giang, bà là một trong những nghệ nhân nữ tiêu biểu của thế hệ trẻ, được công nhận là đại diện kế thừa dự án di sản văn hóa phi vật thể “Kỹ thuật nung sứ Long Tuyền” của thành phố Long Tuyền. Bà sáng lập thương hiệu “禺沐青云” (Dụ Mộc Thanh Vân) năm 2009, chuyên sản xuất các sản phẩm sứ cao cấp với phong cách tinh tế, kết hợp truyền thống và sáng tạo đương đại.

Bà nổi bật với kỹ thuật chạm khắc nổi tinh xảo trên thân sản phẩm, thường lấy cảm hứng từ hoa cỏ, chim muông hoặc cảnh thiên nhiên, mang tính thẩm mỹ nữ tính dịu dàng, linh hoạt. Những chi tiết này không chỉ tăng giá trị nghệ thuật mà còn làm men Mai Tử Thanh sống động hơn, khác biệt so với sản xuất hàng loạt.

Các tác phẩm của bà đã giành nhiều giải thưởng quốc gia và tỉnh, được lưu trữ vĩnh viễn tại Bảo tàng Mỹ thuật tỉnh Chiết Giang và các bảo tàng khác. Năm 2024-2025, xưởng bà được CCTV4 quay phóng sự, giới thiệu qua lăng kính giao lưu văn hóa quốc tế, thu hút sự chú ý từ giới sưu tầm và người yêu trà đạo.

Bài liên quan:

Men phấn thái là gì? Đặc trưng đồ sứ men phấn thái Gốm sứ vẽ tay là gì? Cách phân biệt với gốm sứ dán decal Sứ Đức Hóa: nguồn gốc, đặc điểm của dòng sứ trắng nổi tiếng Trung Quốc 5 dáng bình hoa nổi tiếng của Trung Quốc