Kiến Diêu là gì? đặc trưng của sứ kiến diêu

Kiến diêu (建盏 /Jianzhan /Jian ware /Jian Zhan/Tian Mu Porcelain /Thiên mục /Tenmoku) là tên gọi của dòng gốm sứ cổ xuất hiện vào khoảng thời nhà Đường, và được chế tác ở lò gốm thuộc Kiến Dương, Phúc Kiến, Trung Quốc. Điểm nổi bật của Kiến Diêu là chất men đen được nung ở nhiệt độ rất cao (khoảng 1300 độ C).  Do ban đầu chỉ được dùng để làm bát trà nên chất men này được đặt là Kiến Trản – ‘trản’ là cái chén nhỏ còn ‘kiến’ là từ phổ biến ở các địa danh nơi đây.

Đồ gốm Kiến diêu không chỉ là đồ trà, nó là một hình thức nghệ thuật và là một phần quan trọng của lịch sử. Một thứ mà chúng ta có thể đắm chìm trong nhiều giờ chỉ bằng cách nhìn vào lớp men giống như đang chiêm ngưỡng cảnh tượng trong vũ trụ của nó. 

Lịch sử của đồ gốm Kiến diêu

Đồ gốm đã tồn tại ở tỉnh Phúc Kiến từ thời Nam Bắc triều (220–589). Tuy nhiên, chén trà Kiến Diêu đã chứng kiến sự trỗi dậy của nó vào thời nhà Tống (960 – 1279). Ngày nay, nó được tôn kính như đỉnh cao của đồ sứ men đen. Vào thời điểm đó, trà là một phần lớn của văn hóa và lối sống Trung Quốc, mặc dù nó được uống theo một cách rất đặc biệt. Trà được nén thành bánh như viên gạch, nghiền thành bột rồi được đánh trong bát trà, rất giống Trà xanh matcha Nhật Bản ngày nay.

Khi bột xanh được đánh lên trên nền men màu đen của chén trà, lúc đó màu xanh lam của trà và tím rực rỡ của chén kiến trản tạo ra sự tương phản tinh tế. Kiến diêu được sử dụng nhiều trong các cuộc thi trà, nơi mà bọt matcha được đánh giá cao. Đến nỗi người ta tuyên bố rằng bộ đồ trà này (kiến diêu) là cách duy nhất để thưởng thức trà đích thực!

Chén Kiến diêu đã truyền cảm hứng cho sự phát triển của đồ pha trà Tenmoku của Nhật Bản, được các bậc thầy trà đạo Nhật Bản đánh giá rất cao. Mối liên hệ này làm nổi bật sự giao lưu văn hóa giữa Trung Quốc và Nhật Bản trong thời nhà Tống. Vào năm 1335, trong thời kỳ Kamakura, một nhà sư Nhật Bản đang hành nghề ở Trung Quốc đã mang về một chiếc chén trà Kiến diêu. Ở Nhật Bản, phong cách này bắt đầu được gọi là Tenmoku (Thiên mục) ở Nhật Bản.

Phong cách của đồ pha trà Tenmoku được ưa chuộng trên toàn Nhật Bản, nơi mà trà đạo Nhật Bản Chanoyu đang dần phát triển. Sự sống động tuyệt đẹp của bột matcha đã tôn lên những chiếc bát một cách tuyệt vời. Kể từ đó, kỹ thuật làm chawan (bát trà) tráng men tenmoku đã được truyền qua nhiều thế hệ cho đến ngày nay.

Sau thời nhà Tống ở Trung Quốc, giới thượng lưu chuyển sang ưa chuộng trà lá rời. Trà lá rời đòi hỏi phải ngâm trong ấm trà, do đó ấm trà tử sa Nghi Hưng trở thành đồ pha trà được lựa chọn. Từ thời đó trở đi, đồ gốm tử sa tiếp tục phát triển mạnh mẽ ở Trung Quốc trong khi đồ gốm Kiến Diêu gần như bị lãng quên.

Từ những năm 1900, đã có một làn sóng thợ gốm ở Trung Quốc cống hiến để phục hồi phần văn hóa Trung Hoa cổ. Dưới sự hướng dẫn của một số thợ gốm tenmoku Nhật Bản được kính trọng, họ đã khôi phục lại phong cách làm gốm Kiến Diêu.

Năm 1979, Viện nghiên cứu Phúc Kiến, Viện Hàn lâm Nghệ thuật và Thủ công Trung ương và Nhà máy Sứ Kiến Dương đã cùng nhau tổ chức nung lại, với mục đích khôi phục kỹ thuật nung men “Lông thỏ” (thố hào / thỏ hào trản/ 兎毫盞) của thời nhà Tống. Năm 1981, bằng phương pháp nung củi lò rồng truyền thống họ đã làm hồi sinh của kỹ thuật nung hiệu ứng men lông thỏ của Kiến diêu đã thất truyền hơn 700 năm.

Phân biệt hiệu ứng đặc biệt nhất của Kiến diêu

Trong quá trình tôi luyện củi, thân men và lửa hòa quyện, ngọn lửa và vết cháy sẽ dẫn đến màu đỏ đen, xanh dương, xanh lá cây, vàng và bạc. Một tác phẩm thậm chí sẽ hiển thị bảy màu. Với sự kết hợp của nhiệt độ cao và nhiệt độ cao, bề mặt cũng có thể xuất hiện các hiệu ứng đặc biệt lốm đốm và chấm, chẳng hạn như lông thỏ, giọt dầu và thậm chí là hiệu ứng lông lốm đốm – thứ được người Nhật coi là quốc bảo.
Lò rồng có sứ mệnh thiêng liêng là tích hợp lịch sử và kết hợp các phong tục dân gian, kế thừa tinh hoa văn hóa truyền thống Trung Hoa, tiếp nối vẻ đẹp và huyền thoại của nghệ thuật gốm sứ.

1. Hiệu ứng lông thỏ (thố hào / thỏ hào trản/ 兎毫盞)

Trản Kiến diêu lông thỏ là trên nền đen như sừng của nước men, lộ ra từng đường gân sọc nhỏ chảy trong và ngoài, hình dáng như từng sợi lông thỏ mềm mại mà dầy li ti các sọc mà được đặt tên như vậy, trong lịch sử trà 1000 năm trước đã được xếp hạng địa vị cao nhất trên bàn trà, bởi ngoài việc giúp nước trà đượm, dầy hơn, còn là thẩm mỹ vô cùng hàm xúc, tinh tế.

Tác phẩm: CHÉN CHỦ KIẾN DIÊU QT08

2. Du trích – Giọt dầu (yuteki /油滴)

Một đỉnh cao của Kiến diêu thiên mục. Sau khi đạt đỉnh cao tại thời Tống, những giai đoạn sau đó gần như không nung lại được, đương đại các nghệ nhân Nhật Bản, Đài Loan, Trung Quốc… dùng lò điện để quay về nghiên cứu để nung đạt hiệu ứng này, tuy nhiên cảm giác bề mặt của lò điện là không thể thay thế được lò nung củi theo lối truyền thống.

Tác phẩm: CHÉN CHỦ KIẾN DIÊU QT05

3. Màu quả hồng

Trong quá trình nung được tiếp xúc với nhiều không khí hơn nên độ oxy hóa cao hơn, hoặc tiếp xúc với lửa nhiều hơn, nên hình thành màu quả hồng. Chén Kiến diêu quả hồng được hình thành từ chất men và thai y hệt như chén lông thỏ, đồng thời mang một vẻ đẹp mịn màng thú vị riêng.

4. Hiệu ứng lông lốm đốm (rất hiếm) – “Yohen” Diệu biến (曜変)

Khuyết tật hình thành do ngọn lửa khử không cháy hết. Điều này cho chúng ta biết rằng lốp sắt, men dày, nhiệt độ cao và đúc lò một lần là những điều kiện cần thiết để nung, những đốm tròn đen và quầng màu là những thay đổi theo ý trời. Chén kiến hiệu ứng lông lốm đốm – thứ được người Nhật coi là quốc bảo.

Đến nay chỉ có bốn chén trà Thiên mục “Yohen” Diệu biến (曜変) còn tồn tại. Yohen đề cập đến một men tro tự nhiên; thuật ngữ theo nghĩa đen có nghĩa là “thay đổi bằng lửa / biến hóa kỳ ảo bởi lửa” Tất cả bốn đang ở Nhật Bản và ba được chỉ định là bảo vật quốc gia. Ba chén trà được đặt tại Bảo tàng Nghệ thuật Seikadou Bunko, Bảo tàng Nghệ thuật Fujita, và Ryuukouin của Đền Daitoku.

Chén Thiên mục là loại rất khó sản xuất, hiện nay ở Nhật Bản, số lượng người có thể làm được chén thiên mục rất ít. Do đó các chén thiên mục đến từ Nhật Bản có giá rất cao. Hiện nay, một trong những nghệ nhân Nhật Bản làm chén thiên mục là Kamada

Bài liên quan:

Bật mí cách “nuôi” chén Kiến Diêu đúng cách [Video] Thăm di tích lò nung Kiến Diêu nổi tiếng nhất Trung Quốc [Video] Khám phá quy trình làm chén kiến trản / chén thiên mục (Kiến Diêu) Men Trà diệp mạt (bột trà), đặc trưng sứ men trà diệp mạt?