Trà Shan Tuyết – Đệ nhất danh trà Việt

Vùng Tây Bắc của nước ta, nơi có những cây chè Shan Tuyết hoang dã cổ thụ, mọc từ hàng trăm năm trước. Trà Shan Tuyết (hay còn gọi là trà Shan Tuyết cổ thụ) là loại trà đặc sản của Việt Nam, được mệnh danh là “đệ nhất danh trà Việt”. 

Trà shan tuyết là gì?

Trà Shan Tuyết (hay chè Shan tuyết/ trà shan) là loại trà có búp to màu trắng xám, dưới lá trà có phủ 1 lớp lông tơ mịn, trắng nên người dân còn gọi là trà tuyết.  Người ta sẽ thu hoạch phần búp non trên đầu để làm trà. Nước trà sẽ có màu vàng óng, vị đậm, thơm và hậu ngọt. Những người sành trà rất yêu thích loại trà này.

Shan Tuyết sinh trưởng trải dài từ Hà Giang, Yên Bái, Lào Cai, tới Lai Châu, Điện Biên, Sơn La…, ở độ cao khoảng 800m – 2800m, nơi có khí hậu lạnh và sương mù bao phủ quanh năm. Tuy nhiên, để đi sâu khai thác thì chỉ có một số nơi đảm bảo chất lượng trà tốt nhất như khu vực Suối Giàng (Yên Bái), Tây Côn Lĩnh (Hà Giang), Tà Xùa (Sơn La). 

Khi nhắc đến trà Shan tuyết cổ thụ, mỗi vùng trà là một vùng văn hóa gắn với dân tộc bản địa, phong vị núi rừng, tín ngưỡng, cả những cách thức thu hái, sao sấy trà được truyền qua nhiều thế hệ.

Bạch trà Shan tuyết

Bạch trà Shan tuyết là loại trà có búp dài, phủ một lớp lông trắng đều. Bạch trà Shan tuyết cổ thụ có mùi thơm dịu, nước vàng sánh màu mật ong. Bạch trà Shan Tuyết là loại cây cổ thụ, mọc cao đến vài mét, khi hái trà phải trèo hẳn lên cây. Có những gốc trà vài người ôm không xuể.

Đúng như chữ “tuyết” trong tên gọi, Bạch trà Shan tuyết cổ thụ là loại trà nằm trên dãy Hoàng Liên Sơn với độ cao 3.142m. Nằm ở khu vực có độ cao, mây mù bao phủ quanh năm, sự chênh lệch về nhiệt độ giữa ngày và đêm lớn cùng với điều kiện khí hậu thổ nhưỡng tạo cho trà Shan tuyết có chất lượng tốt. Bạch trà Shan tuyết được canh tác hoàn toàn tự nhiên không sử dụng bất cứ một hóa chất hay phân bón. Chỉ có ở những vùng núi cao với khí hậu và thổ nhưỡng đặc biệt, trà mới có thể sinh trưởng và cho chất lượng trà tốt.

Do sinh trưởng hoang dã tại những vùng núi cao với khí hậu lạnh và sương mù bao phủ quanh năm, tốc độ sinh trưởng của Shan Tuyết thường chậm hơn so với chè thường. Tuy nhiên, chính môi trường sống tự nhiên, không có tác động của con người này lại giúp cho cây trà có tuổi thọ rất cao, từ 100 đến 200 năm tuổi và vươn mình thành những cây cổ thụ to lớn.

Đặc điểm trà Shan Tuyết

Không phải ngẫu nhiên mà trà Shan Tuyết được mệnh danh là đệ nhất danh trà Việt. Chỉ một lần được thưởng thức bạn sẽ nhớ mãi hương vị ngọt thanh, chát dịu của loại trà này. Hương thơm của trà thoang thoảng như hoa rừng mới chớm nở, vị trà ngọt thanh lẫn với chút chát dìu dịu, nước trà vàng sánh tựa như mật ong. Đối với người thích trà, sành trà, chẳng còn gì tuyệt vời hơn thế.

Điều khác biệt trong trà ở Việt Nam với thế giới là trà xuất hiện cả trong tín ngưỡng dân gian. Tục thờ Mẫu xa xưa đã có vị thánh cô được xưng tụng là “Cô Tám đồi chè”. Tên gọi cô Tám bởi trong hàng Tứ phủ Thánh Cô, cô xếp hàng thứ tám. Tương truyền Cô Tám rất tháo vát, đảm việc nhà, thường hái trà xanh làm thuốc chữa bệnh, trợ giúp dân lành, có công giúp Lê Lợi đánh đuổi quân Minh. Khi mất đi, vua Lê phong công, người đời nhớ ơn thờ phượng.

Trà cũng cắm rễ sâu trong tín ngưỡng dân gian qua các nghi thức cúng bái và mỗi độ tết đến xuân về. Bạch trà Shan tuyết cổ thụ có tuổi thọ trăm năm nên mang trong mình phong vị tao nhã riêng biệt.

Cách chế bến trà Shan Tuyết

Thời gian thu hoạch của Shan tuyết cổ thụ trà kéo dài đến 3 tháng, dài hơn rất nhiều so với thời gian 15-20 ngày của trà bình thường. Trong 4 vụ chè trong một năm, trà vụ Đông và vụ xuân cho hương tốt nhất, còn nếu xét về độ đậm đà nhất thì phải là trà mùa thu.

• Hái:

Thu hoạch phần búp non trên đầu để làm trà.

• Làm héo:

Chè shan tuyết hái xong rải cần đều trên sàn nhà (dày khoảng 10 – 15 cm) quạt cho khô sương và thoát hết khí nóng ẩm. Lúc này người làm trà mới nhặt sơ bỏ lá bánh tẻ, nhóm lửa đốt nóng và cho chè vào máy để sao ngay trong đêm. Bởi nếu để qua đêm thì chè không chỉ không đẹp mắt mà độ thơm ngon cũng giảm hẳn.

• Vò

Trong quan niệm của người dân tộc Dao, việc sao khô trà Shan tuyết cần hội tụ đủ tinh tuý của đất, nước và hơi ấm của bếp lửa. Điều này không chỉ giúp nước chè có hương thơm thanh mát, vị ngọt hậu mà còn là chất bổ dưỡng cho sức khoẻ con người, giúp người dùng trà tỉnh táo, sảng khoái và khỏe khoắn hơn. Do đó, khi bắt đầu sao chè san tuyết người ta thường để lửa to cho chè chín. Sau đó vò nhẹ nhàng để lá chè xoắn lại, dễ phơi. Vò chè có hai cách là vò thủ công và vò bằng máy. Cách thủ công là vò trực tiếp bằng tay hoặc cho chè vào bao mềm, đặt trên bàn có nhiều gờ nghiêng để vò, thời gian vò kéo dài từ 20 – 30 phút. Cách thứ hai là vò bằng máy, vừa vò vừa kết hợp với phân loại.

• Oxy hóa

Phần chè có kích thước nhỏ sẽ đem đi phơi ngay, phần chè to đem vò lại để tránh quá trình oxy hóa.

• Sấy

Công đoạn phơi chè cuối cùng cũng rất quan trọng. Chè vò xong sẽ để đến sáng hôm sau rồi mới phơi nắng trực tiếp. Cách làm này sẽ giúp chè giòn bên trong, để chè đẹp màu, lá xoăn đều và giữ nguyên những chất dinh dưỡng và màu tự nhiên. Lúc phơi người làm chè cũng cần tỉ mỉ xem xét để phơi cho chè vừa khô là đóng bao, không để giòn quá. 

Các bước pha trà Shan Tuyết

Để pha được trà ngon, bạn cần chuẩn bị những dụng cụ sau:

• Ấm trà (ấm phải được làm từ chất liệu giữ nhiệt tốt, nắp ấm chặt, khít)
• Dụng cụ lọc trà (chất liệu nên bằng bạc hoặc sứ)
• Nước đun sôi
• Thìa đong trà
• Trà Shan Tuyết

Các bước thực hiện như sau:

• Bước 1 – Tráng ấm pha trà: rót nước sôi 100 độ C vào ấm, tráng đều mặt trong ấm rồi đổ nước đi. Mục đích để ấm nóng đề và khử trùng qua ấm trà trước khi pha.
• Bước 2 – Tráng trà: Cho trà Shan Tuyết vào ấm, rót nước sôi vào và lắc đều theo vòng tròn, hoặc có thể dùng thìa đảo nhanh trà trong ấm vài giây rồi chắt bỏ nước. Mục đích là để loại bỏ phấn trà, làm cánh trà nở đều và nhanh ngấm hơn.
• Bước 3 – Pha trà: Rót khoảng 180ml nước sôi vào ấm sao cho nước ngập lá trà, để trong khoảng 15 – 20 giây để trà chín và ngấm đều.
• Bước 4 – Rót trà: Khi trà chín, sử dụng dụng cụ lọc trà, rót toàn bộ lượng nước trà qua chén tống rồi rồi chia đều vào chén và bắt đầu thưởng thức… Với ấm trà cũ, bạn có thể rót vào thêm 150ml nước sôi để có tuần trà tiếp theo.

Nhấp 1 chén trà Shan tuyết là cảm nhận được hương trà thơm mùi cỏ sớm, cảm giác ngọt thanh, mát. Vị trà chát chứ không hề đắng. Khi uống vào đến ngụm thứ 3 cảm thấy dính ở cổ sau đó ngọt dần. Chắc hẳn nếu một lần từng nhâm nhi ngụm Bạch trà Shan tuyết cổ thụ bạn sẽ khó có thể quên được vị chát đậm nhưng êm, không đắng gắt và đượm vị ngọt hậu của trà.

Bài liên quan:

Lợi Ích Và Lời Khuyên Dành Cho Người Trẻ Uống Trà Cách chế biến và phân biệt các loại trà phổ biến Trà móng rồng (trà đuôi rồng, trà tiên) cổ thụ – đặc sản trà Việt Uống trà trong truyền thống văn hóa Việt Nam