[Video] Khám phá quy trình làm chén kiến trản / chén thiên mục (Kiến Diêu)

Kiến diêu (建盏 /Jianzhan /Jian ware /Jian Zhan/Tian Mu Porcelain /Thiên mục /Tenmoku) là tên gọi của dòng gốm sứ cổ xuất hiện vào khoảng thời nhà Đường và phát triển đỉnh cao vào thời nhà Tống, được xuất khẩu ra các nước qua con đường tơ lụa trên biển.

Hình dạng của Kiến diêu chủ yếu là cái chén và bát trà, bên cạnh một số ít là đĩa hoặc tống trà – đa số kiểu dáng đơn giản và cổ điển. Toàn thân chén nặng và cứng, thân trong màu xám đen; lớp men dày và liên kết chặt chẽ với phần thân bên trong.

Chén trà Kiến Trản của dòng gốm sứ Kiến Diêu ( ‘trản’ là cái chén nhỏ còn ‘kiến’ là lấy từ ‘Kiến’ phổ biến ở các địa danh nơi đây) được chế tác ban đầu ở các lò gốm thuộc trấn Thủy Cát, Kiến Dương, Phúc Kiến, Trung Quốc được cho là đại diện cho đỉnh cao của nghề thủ công làm chén trà của Trung Quốc. Nó xuất phát từ sự yêu thích và mong muốn trân trọng việc pha trà, đó là kết quả của việc tìm kiếm một chén trà hoàn hảo. Hãy cùng Quân Trà tìm hiểu cách làm chén Kiến Trản sau đây

Quá trình chế tác chén Kiến Trản

Cho đến năm 1981, các chuyên gia đã sử dụng nhiều năm nghiên cứu và thử nghiệm, và cuối cùng đã thành công trong việc khôi phục lại quy trình chế tác Kiến Diêu – vốn đã biến mất hơn 600 năm trước. Ngày nay quy trình thông thường được các lò gốm Kiến Diêu thực hiện các bước cơ bản như sau:

1. Lựa chọn đất sét

Loại đất sét là loại được tuyển chọn từ địa phương, rất giàu sắt (Fe₂O₃). Chính Sắt(III) oxit này có vai trò rất quan trọng trong việc tạo màu cho các loại men và giúp làm giảm rạn men và cũng đã tạo ra các hoa văn trên chén Kiến Trản.

2. Nghiền nát

Đặt đất sét và men đã chuẩn bị vào máy để nghiền thành bột

3. Rửa và sàng

Độ dày của đất sét hoặc men phải vừa phải. Sau khi sàng, đất sét cần được đưa vào bể chứa bùn, trong khi men cần được đặt trong bể tráng men.

4. Chen Fu

Là một thuật ngữ gốm sứ, dùng để chỉ việc đặt đất sét trong phòng cách xa ánh sáng mặt trời và không khí, giữ nhiệt độ và độ ẩm nhất định rồi cất giữ trong một thời gian.

5. Nhào đất sét

Quá trình này nhằm tiếp tục loại bỏ không khí và tạp chất trong đất sét, làm cho bùn đặc, độ ẩm đồng đều, tạo điều kiện cho quá trình tạo hình đồng thời tránh cho đất sét bị khô nứt trong quá trình hậu kỳ.

6. Tạo hình

Thường được chia thành tạo hình bằng tay và tạo hình bằng máy.

7. Chỉnh sửa 

Hình dạng truyền thống của chén Kiến Trản chủ yếu là hình tròn nông, phần đế và “vòng trong” của chén cần được sửa đổi bằng dao.

8. Nung chén Kiến Trản không tráng men

Quá trình này có thể làm tăng độ bền cơ học của đất sét, đồng thời loại bỏ một phần chén Kiến Trản bị nứt và dễ vỡ trước.

9. Trộn men

Công thức tráng men của phương pháp cổ xưa là sử dụng men quặng sắt tự nhiên và tro thực vật. Men lá thu được khi đốt lá là nguyên liệu rất quan trọng. Sự kết hợp hoàn hảo giữa men và bùn đòi hỏi kinh nghiệm lâu năm của nghệ nhân. Hai chất đơn giản này có thể tạo nên lớp men đẹp, trông thật lạ thường, nhưng nghề chế tạo Kiến Diêu là sử dụng những vật liệu đơn giản nhất để tạo ra những viên pha lê bí ẩn nhất.

10. Tráng men

Người xưa sẽ đặc biệt thiết kế một đường tráng men để thuận tiện cho việc kiểm soát phạm vi tráng men. Việc tráng men cũng cần kỹ thuật rất điêu luyện, đảm bảo độ tráng men vừa phải. Nếu mỏng, không gian cho sự phát triển của pha lê quá nhỏ để tạo ra một tác phẩm tinh xảo; nếu quá dày, lớp men có thể dễ dàng dính vào đáy.

11. Đưa vào lò nung

Thường phải lót một lớp bột alumin dưới đáy để chống dính.

12. Nung trong lò 

Lò nung theo phương pháp cổ xưa là trong lò rồng (lò kiến) được đốt lửa bằng củi khô, quá trình nung là quan trọng nhất để tạo ra sản phẩm Kiến Diêu. Nếu không nắm vững thời gian, mức độ và tần suất khử thì sẽ không tạo thành công màu men mong muốn. Sau khi đưa vào lò nung, người thợ cả phải tập trung kiểm soát mức độ giảm và không được để lâu.

13. Thành phẩm

Khi lớp men nóng lên và nguội đi, những hoa văn kỳ lạ và đầy màu sắc bắt đầu xuất hiện trên bề mặt tạo ra các hiệu ứng đặc trưng như hiệu ứng lông thỏ (thố hào) và du trích (giọt dầu). Hoa văn men được tạo ra bởi sự kết tinh phân lớp của oxit sắt trên bề mặt men sau khi men trải qua một loạt thay đổi vật lý và hóa học ở nhiệt độ cao. Những dấu vết này được hình thành tự nhiên trong lò nung, không có dấu vết nhân tạo.

Sau khi ra lò, do những hạn chế khác nhau trong quá trình sản xuất, mỗi lò chắc chắn sẽ tạo ra những sản phẩm bị lỗi và phải được loại bỏ tại chỗ. Sản phẩm vượt qua kiểm tra chất lượng sẽ được bán ra thị trường.

Tác dụng của chén Kiến Trản khi thưởng trà

Để có chén trà ngon thì các yếu tố như chất lượng trà, nước pha trà, dụng cụ pha, dụng cụ đun nước đều ảnh hưởng đến chất lượng trà. Chén Kiến Trản trông giống như một cái bát nhỏ đơn giản và bình thường, nhưng trên thực tế nó có thiết kế chức năng đặc biệt mà người dùng ít biết . 

Giữ nhiệt và cải thiện hương vị trà

Nhiều người nói rằng bất kể là rượu, nước hay cà phê, tất cả sẽ trở nên êm dịu và ngon hơn khi được đựng trong chén Kiến Trản. Đó là do thiết kế chức năng đặc biệt của chén Kiến Trản với hàm lượng sắt, hàm lượng cát, cũng như độ dày của phôi cốc và men. Do đó, sử dụng chén Kiến Trản để uống trà, nó có thể giúp giữ ấm lâu và cải thiện độ kiềm nước trà, để đảm bảo hương vị của trà và tăng hương thơm của trà.

Tốt cho sức khỏe

Men của Kiến Diêu chứa các thành phần hóa học như silica, alumina, oxit sắt và oxit canxi. Do đó, hàm lượng sắt cao trong Kiến Diêu có thể liên tục giải phóng các ion sắt hóa trị hai (Fe₂O₂). trong quá trình sử dụng, đồng thời hấp thụ các ion clorua trong nước. Vì vậy, chúng có thể được cơ thể con người hấp thụ dễ dàng, do đó làm tăng chức năng vận chuyển huyết sắc tố và hồng cầu. Do đó, uống trà với chén Kiến Trản có thể giúp ngăn ngừa thiếu máu, huyết áp cao, điều hòa hệ thống thần kinh trung ương của cơ thể con người để đạt được hiệu quả làm dịu. Ngoài ra, nó cũng có hiệu quả trong việc cân bằng các hệ thống nội tiết, có thể hấp thụ vi khuẩn và đảo ngược sự ức chế hoạt động của enzyme mà vi khuẩn phụ thuộc và đạt được hiệu quả khử khuẩn.

Giữ hương vị trà lâu hơn

Một số người phát hiện ra rằng nếu chúng ta pha trà bằng cả chén Kiến Trản và một dụng cụ pha trà bằng sứ trắng. Trà được pha ở chén Kiến Trản vẫn có hương vị tươi dù được đặt trong một thời gian dài; trong khi trà pha trong ấm sứ sẽ trở nên đắng và không thể uống được.

Bài liên quan:

[Video] Thăm di tích lò nung Kiến Diêu nổi tiếng nhất Trung Quốc Kiến Diêu là gì? đặc trưng của sứ kiến diêu Chawan và Tenmoku: Chén trà quan trọng trong trà đạo Nhật Bản Sứ Long Tuyền, nhận biết gốm sứ Men Ngọc Long Tuyền